Historia szkoły

Historia szkoły

• • 10 listopada 2023
  • • 

      Nadanie imienia Szkole

      Po zgłoszonych propozycjach i referendum, w którym uczestniczyli zarówno nauczyciele, uczniowie, jak i rodzice, oraz późniejszym dekretem urzedu Miasta i Gminy Czarny Dunajec szkoła otrzymała imię Legionów Polskich.
• • 31 sierpnia 2019

  • • Likwidacja Gimnazjum

      W 2016 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej przygotowało projekt ustawy likwidującej gimnazja oraz przywracającej 8-klasową szkołę podstawową, która została uchwalona przez Sejm, przyjęta przez Senat, podpisana przez Prezydenta RP i ogłoszona w Dzienniku Ustaw.

      Na gruncie przyjętych przepisów proces likwidacji gimnazjów rozpoczął się od roku szkolnego 2017/2018. Uczniowie, którzy ukończyli w roku szkolnym 2016/2017 klasę VI szkoły podstawowej stali się uczniami VII klasy szkoły podstawowej. W roku szkolnym 2018/2019 ostatni rocznik uczniów klas III ukończył gimnazjum, kończąc tym samym likwidację gimnazjów.

• • 25 stycznia 2015
  • • 

      Otwarcie lodowiska

      Wprawdzie czarnodunajeckie lodowisko działa już od ponad miesiąca, ale to właśnie na 25 stycznia wyznaczone zostało oficjalne otwarcie obiektu zlokalizowanego tuż obok hali gimnastycznej Zespołu Szkół Podstawowej i Gimnazjum w Czarnym Dunajcu.

      Oficjalnego otwarcia poprzez przecięcie wstęgi dokonał wójt gminy Czarny Dunajec Józef Babicz w towarzystwie skarbnik gminy Stanisławy Pilch, przewodniczącego Rady Gminy Czarny Dunajec Stanisława Gonciarczyka, dyrektor ZSPiG Ewy Palenik, przedstawicielki nowotarskiej delegatury Małopolskiego Kuratorium Oświaty Marii Głuszak i doradcy Ministra Sportu i Turystyki Wiesława Firka.
• • 1 września 2009

  • • Nowy budynek

      W roku szkolnym 2009/2010, który zaczął sie w nowym budynku, Grono Pedagogiczne liczy 26 osób:

      • Bałek Gabriela - język angielski
      • Bielak Ewa - nauczanie zintegrowane, wych. klasy II B
      • Bukowska Urszula - vice-dyrektor, muzyka i plastyka
      • Bulas Anna - nauczanie zintegrowane
      • Bura Aneta - nauczanie zintegrowane, wych. klasy I B
      • Gruszka Andrzej - technika, informatyka
      • Hołyst Agata - język polski, wychowawca klasy IV A
      • Ks.Kocot Krzysztof - religia
      • Kojs Gabriela - matematyka, wychowawca klasy VI B
      • Kubik Urszula - język polski
      • Lach Alina - nauczanie zintegrowane, wych. klasy III A
      • Michalik Maria - nauczanie zintegrowane, wych. klasy III B
      • Obrochta Grażyna - nauczanie zintegrowane
      • Piegat – Porschke Dorota - wychowanie fizyczne, wychowawca klasy IV B
      • Piekarczyk – Gal Beata - naucz. zintegrowane, wych. klasy O
      • Piotrowska Katarzyna - jezyk angielski
      • Rapacz Maciej - wych. fizyczne,
      • Rokicka Jadwiga - pedagog szkolny
      • Rozmus Teresa - przyroda, wychowawca klasy V A
      • Sadowska – Bujak Urszula - nauczyciel – bibliotekarz
      • Sajdak Jadwiga - logopeda
      • Sirzisko Franciszka - nauczanie zintegrowane, wych. klasy I A
      • Skupień Marek - historia, wychowawca klasy VI A
      • Zastawnik Barbara - religia, wychowawca klasy V B
      • Zielińska Małgorzata - nauczanie zintegrowane, wych. klasy II A
• • 1 września 1999

  • • Gimnazjum

      Gimnazjum w Czarnym Dunajcu powstało, jak większość polskich szkół tego typu, w 1999 roku. Początkowo tworzyło wraz ze szkołą podstawową Zespół Szkół Podstawowej i Gimnazjum. Od roku szkolnego 2001/2002 do 2011/2012 placówki te funkcjonowały oddzielnie. Od 1 września 2012, na podstawie uchwały Rady Gminy, ponownie obie szkoły tworzą Zespół Szkoły Podstawowej i Gimnazjum. Obecnie nasza szkoła mieści się w pięknym i nowoczesnym budynku przy ulicy Jana Pawła II.
      Do naszego gimnazjum uczęszczają uczniowie z Czarnego Dunajca, Chochołowa, Koniówki, Podczerwonego i Wróblówki. Uczniowie podzieleni są na 10 klas: trzy pierwsze, cztery drugie i trzy trzecie.

      Nasza szkoła tętni życiem: organizujemy i uczestniczymy w wielu imprezach okolicznościowych i konkursach zarówno przedmiotowych, jak i tych o charakterze kulturalnym.

      Uczniowie korzystają z wielu bezpłatnych zajęć pozalekcyjnych, w czasie których poszerzają wiedzę z różnych przedmiotów, redagują broszurę TO i OWO, gazetki ścienne, uaktualniają szkolną witrynę. Ważną dziedziną jest sport, który umożliwia rozwój fizyczny i emocjonalny młodych osób.
• • 1989

  • • Po upadku komunizmu w Polsce

      Po 1989 roku dyrektorami zostają:

      • Maria Lenart (1989 – 1991),
      • Stanisław Hnatik (1991 – 1993),
      • Iwona Kosakowska (1993 – 1999),
      • Adam Chlebek (1999 – 2001),
      • Bogusława Bobrowska (2001 – 2006),
      • Ewa Palenik (2006 - 2022),
        • w roku szkolnym 2020/2021 p. o. dyrektora była p. Joanna Kowalik
      • Teresa Domin (2022 - obecnie)
• • 1 stycznia 1973

  • • Powstanie gmin

      Z dniem 1 stycznia 1973 roku administracyjna mapa Polski uległa zmianie. W miejsce dawnych gromad powstały jednostki administracyjne silniejsze i większe tj. gminy. Stwarzają one społeczne i organizacyjne warunki sprzyjające szybszemu rozwojowi wsi i rolnictwa oraz unowocześnienie systemu zarządzania. W związku z nowym podziałem administracyjnym powstaje koncepcja gminnej szkoły zbiorczej. Celem tej koncepcji jest zapewnienie wszystkim dzieciom wiejskim dostępu do wysoko zorganizowanej szkoły podstawowej, podnoszenie w niej poziomu osiągane przez szkoły przodujące oraz zdobywanie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych dzieci i młodzieży na miarę współczesnych i przyszłych potrzeb. Przystąpiono więc do reformy szkolnictwa w całym kraju. Reforma ta ma być wdrażana w naszym powiecie w 3 etapach. W grudniu 1972 roku na ogólnym zebraniu dyrektorów szkół i nauczycielstwa naszej gminy oraz aktywu został przedstawiony przez wizytatora Józefa Jachymiaka plan reformy szkolnej w naszej gminie. Według niego szkoła gminna powstanie w Czarnym Dunajcu, a jej filiami będą szkoły we Wróblówce i Podczerwonem. Biorąc pod uwagę to, że nasza gmina zajmuje dość duży obszar, częściowo nawet górzysty, muszą oprócz szkoły gminnej powstać dwie szkoły zbiorcze – w Piekielniku z filią w Podszklu oraz w Odrowążu z filiami w Załucznem, Pieniążkowcach i Dziale.

      Na stanowisko Gminnego Dyrektora Szkół w Czarnym Dunajcu została powołana z dniem 1 stycznia 1973 roku pani Maria Janas.

      Reforma szkolnictwa w naszej gminie jest zadaniem bardzo trudnym, zważywszy, że stan budynków szkolnych oprócz Wróblówki, Działu i Podszkla jest w katastroficznym stanie. Oprócz tego nauczyciele jeszcze nie posiadają wykształcenia wymaganego dla szkoły gminnej. Jednak mamy nadzieję, że w przyszłości te wszystkie przeszkody zostaną przezwyciężone, a nasza szkoła będzie pełną szkołą średnią.

      Dzień 3 września rozpoczyna nowy rok szkolny 1973 roku. Szkoła liczy 17 oddziałów. Po raz pierwszy została utworzona klasa szósta uzawodowiona o kierunku budowlanym. Do klasy tej uczęszczają uczniowie z całej gminy, którzy mieliby trudności w ukończeniu normalnej szkoły podstawowej. Jest to ogromna szansa dla tych uczniów. Po trzech latach nauki ukończą ośmioklasową szkołę podstawową oraz zostaną przysposobieni do zawodu budowlanego.

      Szkoła posiada 565 uczniów. Budynki szkolne zostały świeżo pomalowane, a jadalnia pięknie odrestaurowana. Szkoła zawarła również umowę na 5 lat na kolonie letnie dla dzieci pracowników Mazowieckich Zakładów Rafineryjnych i Petrochemicznych w Płocku.

      Rok szkolny 1982 / 83 został rozpoczęty uroczystą akademią, zawierającą przemówienie Ministra Oświaty i Nauki oraz Gminnego Dyrektora Szkół. Już po raz drugi w szkole utworzono trzy pierwsze klasy: „a”, „b” i „c”. Szkoła liczy 516 uczniów i posiada 18 oddziałów.

      W roku szkolnym 1984 dyrektorem szkoły zostaje Aleksander Kusper. Funkcję tę sprawuje pięć lat.
• • 1 września 1972

  • • Lata siedemdziesiąte

      Nadszedł 1972 rok. Naukę rozpoczęto 1 września w 17 oddziałach. Dyrektorem szkoły jest pani Maria Janas, a zastępcą Maria Kurzeja. Ponadto nauczycielami Szkoły Podstawowej w Czarnym Dunajcu są:

      • Maria Gawron – matematyka i fizyka,
      • Maria Górska – język polski,
      • Maria Hnatik - wychowawczyni klasy IV a, uczy geografii,
      • Stanisław Hnatik – nauczyciel zajęć praktyczno-technicznych i plastyki,
      • Anna Jagieła – wychowawczyni klasy III b,
      • Jan Kobylak – wychowanie fizyczne,
      • Zofia Kozina – język rosyjski,
      • Adela Kubala – wychowanie muzyczne,
      • Janina Lach – chemia i wychowawczyni klasy II b,
      • Tadeusz Lach – wychowanie fizyczne, wychowawca klasy III a,
      • Maria Lenart – matematyka,
      • Maria Rączka – biologia,
      • Krystyna Sowa – wychowawczyni klas I a i I b,
      • Aniela Szuba – język polski,
      • Helena Ślimak – geografia,
      • Maria Wałęga – bibliotekarz,
      • Helena Zielińska – matematyka.

      7 września 1972 roku nastąpiło ważne wydarzenie w życiu szkoły – otwarto po raz pierwszy świetlicę szkolną, przy której znajduje się stołówka. Wychowawczynią na świetlicy została pani Władysława Wciślak. Świetlica mieści się w budynku powięziennym. Wyposażeniem świetlicy zajął się całkowicie Komitet Rodzicielski. Pomocy finansowej udzieliły mu zakłady pracy z Czarnego Dunajca m.in. Gminna Spółdzielnia, Bank Spółdzielczy, Zarząd Lasów Siedmiu Gromad.

      Nareszcie uczniowie mają miejsce, w którym mogą spędzić wolny od zajęć lekcyjnych czas, odrobić lekcje pod kierunkiem nauczyciela, zjeść ciepły posiłek, czy brać udział w innych ciekawych zajęciach świetlicowych.

• • 1949

  • • Początki PRL

      Po okupacji hitlerowskiej, kierownictwo szkoły w Czarnym Dunajcu objął Jan Podolski. Współpracownikami byli państwo: Podolska, Studentowicz, Ślimakowa, Wałęga, Dyrdzińska, Lachowie, Kazimiera Burłan, Łasiowa, Chylińska i Ciszkowa.

      W roku 1949 szkoła mieściła się już w dwóch budynkach – w rynku i przy ulicy Bolesława Bieruta – w dawnym budynku sądowym. Budynek ten został zbudowany około roku 1885. W tym to czasie powołany zostaje Okręgowy Sąd czarnodunajecki. Sąd zostaje przeniesiony w 1949 roku do Nowego Targu, a jego budynki oddano do użytku szkoły.

      W roku 1963 budynek więzienny zostaje przebudowany, mury więzienne zburzone, a po renowacji szkoła otrzymuje dodatkowo pomieszczenia na 3 sale lekcyjne, stołówkę i kuchnię. Dyrektorami szkoły w okresie powojennym byli:

      • Jan Podolski (1945 – 1950),
      • Julian Boczulak (1950 – 1956),
      • Kazimiera Burłan (1956 – 1958),
      • Stefan Grabowski (1958 – 1967),
      • Marian Brzuchacz (1967 – 1969),
      • Kazimiera Krzymińska (1969 – 1970),
      • Maria Janas (1970 – 1984).

      Od roku 1967 nasza szkoła jest szkołą ośmioklasową.
• • 1939

  • • II Wojna Światowa

      Szkoła powszechna w Czarnym Dunajcu zaraz po kampanii 1939 roku została uruchomiona, jednak po zorganizowaniu okupacyjnej administracji, objęła ona swymi poczynaniami także i politykę szkolną. Szkoła powszechna w Czarnym Dunajcu pracowała przy dość zróżnicowanej, w poszczególnych miesiącach, frekwencji uczniów. Szykany objęły nauczycieli. Na przełomie lat 1940 – 1941, podobnie jak inni nauczyciele z Podhala, zostali zmuszeni do złożenia przysięgi na wierność okupantowi.

      I pomimo solennych zapewnień rządu polskiego na wychodźstwie, że przysięga złożona pod okupacyjnym przymusem jest nieważna, to nauczyciele i tak odczuwali swą niemoc i poniżenie. Przenoszono też pojedynczych nauczycieli z miejscowości do miejscowości. Okupantowi chodziło o to, by stale przerywać więzi łączące nauczycieli (szkołę) z uczniami i środowiskiem, które w okupacyjnej sytuacji jeszcze bardziej stawały się ważne, tak wychowawczo, dydaktycznie, jak i patriotycznie. Wszyscy nauczyciele zostali też zmuszeni do zarejestrowania się w nowotarskim starostwie.

      Nadzór nad szkolnictwem z ramienia starostwa sprawował Urząd Szkolny (Schulamt). Kierował nim początkowo R. Lenpold. Po nim Stanisław Gąsiorek (podpisywał się Gasiorek – volksdeutsch ze Śląska), a od końca 1942 roku do końca okupacji Johann Deckelman. Gorliwie współpracował z nimi ukraiński inspektor szkolny Panfucy Czupryn. Polskich nauczycieli, w miarę swych możliwości, starał się natomiast chronić polski inspektor zatrudniony w nowotarskim Schulamcie, Piotr Rafa.

      Mimo wielu trudności związanych z okupacyjną codziennością, brakiem podręczników, które okupant nakazał zlikwidować, kłopotów dydaktycznych i wielorakich zagrożeń nieliczny zespół nauczycieli w Czarnym Dunajcu dokładał starań, aby nauka przebiegała w miarę rytmicznie i normalnie. Ta normalność była wynikiem ostrożnej, ale dobrze przemyślanej pracy dydaktyczno – wychowawczej. Starano się wśród uczniów kreować pożądane postawy i zachowania, kształtować charaktery (dopełnieniem były tu tajne komplety). Na miarę okupacyjnych możliwości nauczyciele w Czarnym Dunajcu, zdołali ochronić swych uczniów przed destrukcyjnym, wyniszczającym i degenerującym wpływem okupacji.

      Jedną z najpiękniejszych kart patriotycznej działalności nauczycieli, uczniów i środowiska społecznego było tajne nauczanie. Tajna szkoła była jedną z najbardziej znaczących i dostrzegalnych form zorganizowanej samoobrony społeczeństwa przed totalną polityką okupanta. Istotą tajnego nauczania była przede wszystkim obrona dzieci i młodzieży oraz kształtowanie ich charakterów i postaw. Tajna szkoła pracowała w ramach państwa podziemnego, była formą cywilnego, społecznego oporu i samoobrony.

      W Czarnym Dunajcu wyraźnie wystąpiły dwie fazy tajnego nauczania. W początkowym okresie okupacji w zakresie szkoły powszechnej, jawnie pracującej, grono nauczycielskie starało otoczyć serdeczną opieką uczniów oraz, korzystając z nadarzających się okazji, przekazywać dzieciom wiedzę, której nauczania zakazał okupant. W młodszych klasach zwracano uwagę na Polskę, ojczyznę, język polski. Wśród uczniów nieco starszych przekazywano treści z zakresu polskiej literatury, historii i geografii. Uczestniczyło w tej pracy niemal całe. Kilkuosobowe grono nauczycielskie. Szczególnie zasłużyli się Sylwester Leczykiewicz, Helena Murzynowska i ks. Józef Hajduk. Szkoła w Czarnym Dunajcu odegrała też ważną rolę w aktywnym przeciwdziałaniu akcji Goralenvolku. Utrwalając tradycję i historię góralską, pielęgnując język i góralskie obyczaje, jednocześnie nauczyciele stale podkreślali jej związki z polską kulturą, polskością i polskim patriotyzmem. Problematykę tę realizowano we wszystkich klasach.

      Ważną cezurą dla okupacyjnego (jawnego i tajnego) szkolnictwa było ujęcie go w struktury organizacyjne (tajny system) i powiązanie z polskim państwem podziemnym. W ramach Delegatury Rządu RP na Kraj powołano Departament Oświaty i Kultury, na szczeblu wojewódzkim Okręgowe Biura Szkolne, w powiatach zaś Powiatowe Komisje Oświaty i Kultury.

      Na nauczycieli w Czarnym Dunajcu zarówno powołanie nowotarskiej PKOiK, jak i tzw. „akcja gminna” (1942 rok) miały znaczenie przełomowe. Zostały powołane gminne komisje oświaty i kultury. W Czarnym Dunajcu przewodniczącym GKOiK został ks. J. Hajduk, z ramienia zaś PKOiK komisje gminną wspomagał bezpośrednio jej przewodniczący. Natomiast najbardziej wyrazistym efektem tej działalności było uruchomienie w Czarnym Dunajcu tajnych kompletów gimnazjalnych w zakresie I i II klasy. Prowadzili je ks. J. Hajduk oraz Helena Murzynowska. Jeszcze nigdy dotąd szkoła średnia nie dotarła do tej małej góralskiej miejscowości. Do roku 1939 była przywilejem miasta. Tajne komplety gimnazjalne „złamały” ten monopol, dały szansę młodzieży, były też widomym znakiem, na tym lokalnym nawet szczeblu, ważkiego procesu demokratycznego, zapowiadały też nieuchronne zmiany w oświacie Polski powojennej.

      Powołanie powiatowej i gminnych komisji oświaty i kultury na szczeblu lokalnym zintegrowało niewątpliwie konspiracyjny system szkolny. Powiązało, dość luźne dotąd, poczynania nauczycieli i uczniów, zapewniło łączność, podręczniki, uporządkowało nieco system finansowy. Nadal jednak nauczyciele – jako wynagrodzenie – otrzymywali jedynie to na co stać było rodziców, często po prostu produkty żywnościowe. Tajna szkoła zarówno powszechna, jak i gimnazjum stanowi ważną kartę w dorobku środowiska nauczycielskiego w Czarnym Dunajcu. Udało się uruchomić ważny czynnik identyfikujący lokalną społeczność („nasi” uczniowie i „nasi” nauczyciele – tak o nich powszechnie mówiono), umożliwiono, pomimo pięcioletniej okupacji, utrzymanie ciągłości pracy (na miarę okupacyjnych możliwości) szkoły, a poprzez uruchomienie w miasteczku kompletów tajnego nauczania szkoły średniej rozbudzono intelektualnie młodzież. Rozpoczęta w konspiracji naukę, młodzież kontynuowała, już po wojnie, osiągając znaczący dorobek, wykształcenie i wysoką pozycję w społeczeństwie.

• • 1926

  • • Patron szkoły

      W roku 1926 ówczesny kierownik szkoły Stanisław Kucharski przyczynił się do nadania jej imienia patronów powstania chochołowskiego z roku 1846 – ks. Józefa Leopolda Kmietowicza (1819 – 1859) i Jana Kantego Andrusikiewicza (1815 – 1850) – organisty.

      Wyposażenie szkoły w pomoce naukowe, mimo skąpych funduszy, nie było złe. Na przykład w roku 1924 szkoła otrzymała z Rady Szkolnej Powiatowej z Nowym Targu mapę Europy, 3 obrazy o treści przyrodniczej, 13 obrazów o treści religijnej, 5 śrubokrętów, 11 trzonków drewnianych, 1 kolbę do lutowania, 1 obcęgi stolarskie.

      W omawianym okresie najwyżej zorganizowana była 7 klasowa szkoła w Czarnym Dunajcu. Bliższe dane o jej wielkości, stanie kadr i liczbie uczniów zawiera poniższa tabela

      Organizacja szkoły powszechnej w Czarnym Dunajcu w latach 1924 – 1939

      Rok	Liczba klas	Liczba oddziałów	Liczba uczniów			Wyznanie		Liczba nauczycieli
      			Ogółem	Chłopców	Dziewcząt	Rzymsko - katolickie	mojżeszowe	Stałych	Kontraktowych
      1924	6		316	169	147
      1925	6		301	162	139
      1926	7		325	168	157
      1932	7	10	392	203	189	315	77
      1933	7	8	351	181	170	279	72	6	1
      1934	7		358	183	175	282	76	7
      1935	7	9	396	210	186	320	76	7
      1936	7	11	438	224	214	355	83	7
      1937	7	10	455	230	225	371	84
      1938	7		448	232	216			6	1
      1939	7		515					7	1

      Absencja dzieci zaniedbujących naukę była duża np. w styczniu 1920 roku 52 dzieci opuściło od 3 do 30 dni, w lutym 37, a w kwietniu 85 dzieci było nieobecnych na zajęciach szkolnych. Wśród absentujących sporo było uczniów narodowości żydowskiej. Natomiast frekwencja poprawiała się w okresie zimy, kiedy nie było takiego nasilenia prac polowych, jak we wrześniu i październiku oraz maju i czerwcu. Duże znaczenie miało przy tym ubóstwo i nędza rodziców, którzy nie mogli zapewnić dzieciom odzieży i obuwia, częste ich choroby, pomoc przy pasaniu bydła i w opiece nad młodszym rodzeństwem. Starano się temu zjawisku przeciwdziałać, ale nakładane na rodziców kary pieniężne do nawet 10 zł od jednego dziecka nie przynosiły poprawy.

      Rada Gminy w roku 1926 przyznała szkole fundusz w wysokości 438 zł 36 gr., które kierownik szkoły przeznaczył na zakup obuwia i książek dla 29 najbardziej potrzebujących dzieci, tyle tylko, że takich dzieci było o wiele więcej.

      Liczną stosunkowo grupę stanowiły dzieci wyznania mojżeszowego. W roku 1927 było ich 54, a ich rodziców zaprosił ówczesny kierownik Stanisław Kucharski na spotkanie, na którym omawiał sprawę udzielania lekcji religii. Według ich życzenia, naukę religii mojżeszowej w godzinach wyznaczonych przez kierownika szkoły miał prowadzić miejscowy nauczyciel Salomon Schiffeldrin.

      Stan zdrowia dzieci był na ogół dobry, chociaż często chorowały one z powodu niehigienicznych pomieszczeń, ciasnoty w mieszkaniach rodziców i niewystarczającego odżywiania się. Były więc one okresowo badane przez miejscowego lekarza okręgowego – Franciszka Grodeckiego. W dniu 28 listopada 1919 roku dokonał on przeglądu dziatwy szkolnej, stwierdzając u trojga świerzb, u ośmiorga lekką ospę wietrzną, u czworga zaś przebyty świerzb. Skontrolował też stan sal lekcyjnych pod względem czystości. Niestety nie były one czyste, a widok brudnych ubikacji, a także podłóg oraz śmieci pod ławkami i za piecami nie wystawiały najlepszego świadectwa kierownictwu szkoły. Z uwagi na niedożywienie dzieci, zwłaszcza w okresie powojennym powołano do życia 14 grudnia 1919 roku miejscowy Komitet Pomocy Dzieciom, mający prowadzić dożywianie dzieci w oparciu o żywność przesyłaną z USA. Przewodniczącym Komitetu został ks. Leopold Brosig.

      Niestabilność kadry nauczycielskiej, zwłaszcza po zakończeniu I wojny światowej, nie wpływała zapewne dodatnio na poziom i sprawność nauczania w szkołach. Dotyczyło to zwłaszcza nauczycieli kontraktowych lub nadetatowych. Ogólnie nauczycieli w stosunku do liczby dzieci było za mało. Na obszarze gminy czarnodunajeckiej w roku 1933 było czynnych stale 10 szkół o jednym nauczycielu, 6 szkół o dwóch, 1 szkoła o trzech i 1 (Czarny Dunajec) szkoła o siedmiu nauczycielach.

      Kierownicy szkół wykazywali na ogół dbałość o powierzone im placówki szkolne. Nie wszystko jednak od nich zależało. Zabiegali o dobrych nauczycieli, doskonalili fachowo już zatrudnionych. Nauczyciele mieli zagwarantowane prawo przez ustawę do opału i mieszkania oraz użytkowania należącego do szkoły gruntu na potrzeby własne. W praktyce miejscowe rady gminne starały się raczej wypłacać za owe deputaty ekwiwalent pieniężny. Ale nie wszędzie: czarnodunajecka Rada Gminna przymuszona reskryptem Starostwa Powiatowego w Nowym Targu z 25 listopada 1919 roku przyznała 2 morgi gruntu tylko kierownikowi szkoły, natomiast pozostałych nauczycieli pozbawiła nie tylko pola, lecz także opału. Było to niesprawiedliwe, ale naczelnik Jan Cikowski oraz radni pozostali niewzruszeni, nie doceniali ciężkiej pracy i niskich pensji nauczycieli.

      Podstawy finansowe szkoły w Czarny Dunajcu były corocznie przedmiotem obrad Rady Gminnej, która ustalała preliminarz wydatków szkolnych. W roku 1919 fundusz szkoły zamykał się kwotą 6 216 koron, które były wydatkowane na wynagrodzenie stróża szkolnego, opał, bielenie sal, ubezpieczenie szkoły od ognia, uzupełnienie szyb, a także na druki metryk szkolnych oraz ogrodzenie podwórza. Kwotę tę zmniejszono wydatnie w roku 1920, gdyż zaplanowano jedynie 2 073 korony.

      Pracę oświatową ułatwić miały biblioteki szkolne, które albo już istniały, albo były tworzone i wspierane przez miejscowe koła Towarzystwa Szkoły Ludowej. Najczęściej mieściły się w budynkach szkół i były prowadzone przez miejscowych nauczycieli. 1 grudnia 1925 roku księgozbiór wynosił 135 woluminów.

      Z uwagi na analfabetyzm prowadzone były też kursy nauki elementarnej wśród dorosłej części społeczności czarnodunajeckiej.

      Poziom wykształcenia elementarnego w Czarnym Dunajcu ilustruje poniższa tabela:

      Stopień wykształcenia elementarnego w Czarnym Dunajcu w roku 1900

      Ogólna liczba ludności	2 603
      Umiejących czytać i pisać	1 311 - 50,0 %
      a/ kobiety	647 - 24,7 %
      b/ mężczyźni	664 - 25,5 %
      Umiejących tylko czytać	312 - 12,2 %
      a/ kobiety	225 - 8,6 %
      b/ mężczyźni	87 - 3,6 %
      Analfabeci	980 - 37,6 %
      a/ kobiety	516 - 19,8 %
      b/ mężczyźni	464 - 17,8 %

      Jak wynika z danych zawartych w tabeli stopień analfabetyzmu wśród mieszkańców był duży, stanowił prawie 1/3 ogółu dorosłych. Zjawisko to zapewne ulegało z biegiem lat stopniowemu osłabieniu.
• • 1919

  • • Dwudziestolecie międzywojenne

      Pięcioklasowej szkole mieszanej, podlegającej Radzie Szkolnej Okręgowej w Nowym Targu w roku 1926 podniesiono stopień organizacyjny i stała się ona szkołą siedmioklasową.

      Kierowali nią kolejno po Janie Gątkiewiczu:

      • Wincenty Świtalski (1919 – 1922),
      • Stanisław Kucharski (1923 – 1930),
      • Jan Mizia (1930 – 1931),
      • Antonina Pawluśkiewiczówna (1930),
      • Józef Stoszko (1932 – 1936).

      Władze gminne wywierały znaczne wpływy na sprawy szkolne, czego wyrazem było odwołanie kierownika, z zarazem radnego Jana Gątkiewicza z jego funkcji, gdyż popadł w konflikt z naczelnikiem gminy Janem Cikowskim. Powodem sporu miała być agitacja rewolucyjna, prowadzona na terenie gminy.

      W roku 1923 grono nauczycielskie liczyło czterech nauczycieli etatowych i dwóch tzw. prowizorycznych (nadetatowych). Do pierwszych należeli: Stanisław Kucharski, Marian Niewiadomski, Wiktoria Farmasówna, Maria Raczkówna. Pracowały dwie nauczycielki nadetatowe: Józefa Króżlowa i Maria Gątkiewiczowa.

      Baza materialna czarnodunajeckiej szkoły była na ogół dobra. Mieściła się w budynku murowanym z 6 salami lekcyjnymi i kancelarią szkoły, w której prowadzono dokumentację szkolną. W roku 1930 została wyposażona w radioodbiornik. Dzięki staraniom zastępcy kierownika szkoły, Jana Broczkowskiego, kancelaria szkolna była prowadzona wzorowo, co wykazała wizytacja inspektora szkolnego z Nowego Targu 14 września 1922 roku. W protokole powizytacyjnym znaleziono zdanie, że „dzienniki lekcyjne i wykazy uczęszczania szkoły już założone, a nauka przy dość dobrej frekwencji rozpoczęta”.

      Klasy lekcyjne od strony południowej były duże i jasne, od północnej ciemne i ponure. Prawe skrzydło budynku zacienione było drzewami liściastymi, rosnącymi na pobliskim cmentarzu kościelnym. Zwrócono się więc do ówczesnego proboszcza ks. Leopolda Brosiga o zgodę na wycięcie kilku drzew, no co ten wyraził zgodę. Urządzenia sanitarne szkoły były prymitywne i bez kanalizacji. Podwórko szkolne zbyt małe i częściowo zajęte przez ogród szkolny, do którego dostępu uczniowie nie mieli. Przekazanie go w użytkowanie uczniom nastąpiło dopiero w 1930 roku w ramach zajęć praktycznych z ogrodnictwa i warzywnictwa. W roku 1923 urządzono też boisko sportowe, kosztem wspomnianego ogrodu, którego płot przeniesiono do tyłu, a kierownictwo szkoły wystąpiło do władz oświatowych w Nowym Targu o zakup piłki nożnej.

      W szkole czarnodunajeckiej nauczano następujących przedmiotów: języka polskiego, języka niemieckiego, historii, geografii, nauki o Polsce współczesnej, rachunków, przyrody, gimnastyki, śpiewu, rysunku, robót ręcznych i religii. Tej ostatniej udzielali miejscowi katecheci – ks. Piotr Droździk i ks. Józef Joniec.

• • 1 września 1919

  • • Wincenty Świtalski

      Dekretem Wysokiej Rady Szkolnej Krajowej powołano 1 września 1919 roku na posadę nauczyciela stałego kierownika szkoły – Wincentego Świtalskiego, przeniesionego tu z Ropczyc, z miesięczną pensją 652 korony 50 halerzy. W czasie I wojny światowej Świtalski organizował drużyny strzeleckie i kierował z dużą energią szkołą. Nauczanie realizował wówczas przy pomocy nauczycieli: Józefy Króżlowej, Zofii Turkówny, Zofii i Jana Broczkowskich, Aleksandry Żarskiej i Stanisława Kucharskiego.
• • 1912

  • • Nowa kadra

      W roku 1912 nastąpiła pełna wymiana całego personelu nauczycielskiego. Była to już wówczas 5-klasowa szkoła ludowa z obsadą dziewięciu nauczycieli. Stanowisko kierownika powierzono Janowi Gątkiewiczowi , który sprawował tę funkcję do 1919 roku. Jako nauczyciele główni pracowali: Stanisław Kucharski, Marian Niewodomski, Aleksandra Żarska, Józefa Króżlowa, Maria Gątkiewicz, Stanisława Kisielewska, Maria Raczkówna, Wiktoria Formasówna. Okres przed I wojną światową charakteryzuje się znaczną feminizacją zawodu nauczycielskiego.

      Niestety na opinię szkoły w środowisku negatywnie oddziaływała postawa kierownika, opisywana często w „Gazecie Podhalańskiej”. Nie przyniosła mu sławy zamieszczona w niej notatka z lat wojny następującej treści: „Kierownik szkoły, pan Gątkiewicz oraz jego żona nauczycielka, zostali skazani sądownie na 24 godziny aresztu z zamianą na grzywnę 5 koron, za znęcanie się nad dziećmi w szkole”.

      Nie był on lubiany również w gronie nauczycielskim, a organizacja szkoły pozostawiała wiele do życzenia. W tejże gazecie z 22 kwietnia 1917 roku czytamy: „Od blisko trzech miesięcy jest tutejsza szkoła nieczynna. Jako powód zamknięcia szkoły podaje się brak opału, w co się wprost wierzyć nie chce, bo opału w miejscu jest pod dostatkiem”. Pozostali nauczyciele pracowali bardzo dobrze.

• • 1900

  • • Początek XX wieku

      W Czarnym Dunajcu uczyło w tamtym czasie sześciu nauczycieli: Wincenty Bieroński, który miał pełne kwalifikacje nauczycielskie i był rzeczywistym kierownikiem szkoły. Uczyli ponadto: Barbara Mrdaček, rzeczywista nauczycielka starsza, Michał Fiedor, tymczasowy nauczyciel oraz dwie nauczycielki nadetatowe: Wanda Leszczyńska i Eugenia Abrahamówna. W roku 1902 nastąpiła zmiana na stanowisku kierownika, nowym nauczycielem kierującym został Franciszek Kozdraś. Nauczycielem religii był w zasadzie proboszcz i dziekan ks. Leopold Brosig, lecz zastępowali go wikariusze – ks. Wojciech Knapik i ks. Józef Kozik.

      Niskie wynagrodzenie i trudna sytuacja materialna nauczycieli były przyczyną płynności kadr. Na ogół tylko jednostki osiągały dłuższy staż pracy, większość zmieniała często miejsce pracy, szukając lepszych warunków życia i wyższych zarobków. W roku 1900 poza jednym nauczycielem młodszym – Józefem Schrammem, zmienił się cały skład grona pedagogicznego w Czarnym Dunajcu.

      W roku szkolnym 1908 / 09 szkoła rozpoczęła pracę jako pięcioklasowa szkoła ludowa, etatowa, mieszana. Kierownika szkoły odwołano ze względu na złą opinię. Długoletnimi pracownikami mającymi dobre opinie wśród mieszkańców Czarnego Dunajca byli – Józef Schram i Barbara Mrdaček. Józef Kantor w monografii Czarnego Dunajca, wydanej w 1907 roku tak ocenia nauczycieli: „ Dziś nauczyciel jest już więcej poważany, a nawet lubiany, jeżeli dzieci dobrze uczy i ukarze je jeśli zbroją, bo góral ceni sobie naukę i chce, aby jego dziecko było porządnym kiedyś człowiekiem i cosik przecie umiało”.
• • 1879

  • • Nowy budynek

      Na posiedzeniu Rady Gminnej w 1879 roku uchwalono budowę nowego budynku szkolnego, jednopiętrowego. Miała tam znaleźć siedzibę szkoła 4-klasowa: przewidziano też mieszkanie dla nauczyciela kierującego i stróża szkolnego.

      Prace przy budowie szkoły rozpoczęto w 1884 roku. Ukończono w 1887. Nowy budynek szkoły był przeznaczony do działalności szkoły czteroklasowej. 21 sierpnia 1888 roku odbyło się uroczyste poświęcenie placówki i oddanie jej władzom gminnym. Jednak w nowej szkole był niezbyt wysoki poziom nauczania, niska frekwencja oraz słaba dyscyplina. Dopiero po wizytacji i zmianie na stanowisku kierowniczym, kierownikiem został Wincenty Bieroński. Szkoła ludowa trzyklasowa uzyskała w roku szkolnym 1892 / 93 status czteroklasowej szkoły ludowej.

      W zreorganizowanej szkole zatrudniono pięciu nauczycieli i dwóch katechetów uczących religii rzymsko-katolickiej i mojżeszowej. Przy szkole znajdował się ogród o powierzchni 12 arów, w którym założono działkę dziczek, służących do nauki sadownictwa. Szkoła w Czarnym Dunajcu była wyposażona w podstawowe pomoce naukowe, jednak brakowało jej aparatów do fizyki oraz map – Galicja – nowe wydanie z liniami kolejowymi i Austro - Węgry. Uzupełnienia wymagał też zbiór biblioteczny o dzieła najnowszej literatury pedagogicznej. Szkoła miała bibliotekę przeznaczoną w zasadzie dla nauczycieli: 238 dzieł w 244 tomach oraz dział książek dla młodzieży – 44 dzieła w 48 tomach.

      Od 4 kwietnia 1868 roku szkoła prenumerowała pismo fachowe dla nauczycieli w języku polskim. Zachował się spis najważniejszych książek z biblioteki szkolnej z roku 1855. Już wówczas, oprócz książek do nauki czytania i pisania, czyli z dydaktyki, znajdowały się w zasobie bibliotecznym cenne pozycje z literatury polskiej, z zakresu historii Kościoła i dogmatyki. Jak na owe czasy znalazły się w zbiorze cenne publikacje z nauk przyrodniczych. Szczególne miejsce zajmowały opracowania z zakresu rolnictwa, hodowli i sadownictwa.

      W roku szkolnym 1893 / 94 do szkoły uczęszczało 460 uczniów, z tego 12,7 % stanowili uczniowie obrządku mojżeszowego. Frekwencja w szkole ludowej była niska, na 494 zapisanych do szkoły uczęszczało 360 uczniów, 139 nie uczęszczało z powodu „uporu” rodziców, biedy, braku odzieży i „środków naukowych”.

      Co kilka lat w szkole ludowej czteroklasowej organizowano kursy rolnicze. Odbywały się one w niedziele, w dni wolne od prac polowych. Nie wszystkie dzieci mogły uczęszczać na zajęcia, zwłaszcza w okresie prac, pasania bydła lub uciążliwej zimy.

      W roku szkolnym 1896 / 97 sytuacja szkoły w Czarnym Dunajcu była następująca: wszystkich dzieci zobowiązanych do nauki było 633, w tym 327 chłopców i 306 dziewcząt. W rzeczywistości uczęszczało do szkoły 260 chłopców i 228 dziewczynek. Hamowała rozwój szkoły niejednostajna frekwencja spowodowana częściowo niedbalstwem, opieszałością, a częściowo biedą (brak obuwia i ciepłej odzieży, a także środków naukowych). Zauważa się smutne zjawisko, że najuboższe dzieci szły na wiosnę na służbę, często na roboty do Pesztu. Odbijało się to bardzo niekorzystnie na frekwencji i wynikach nauczania w szkole.

• • 7 października 1868

  • • Ponownie szkoła trywialna

      7 października 1868 roku Rada Gminna miasteczka Czarny Dunajec podjęła uchwałę o utworzeniu szkoły trywialnej i związanych z tym świadczeniach, które wzięła na siebie. Zobowiązała się do utrzymania budynku szkolnego w dobrym stanie, do świadczeń pieniężnych na pensje nauczyciela w wysokości 200 złr., 10 złr. na potrzeby szkolne, 12 złr. dla stróża, a ponadto do zapłacenia za zrąbanie i zwiezienie 8 sągów drewna z lasów dworskich na ogrzanie szkoły i dla nauczyciela. Tym razem zdecydowano się przeznaczyć 1 morgę gruntu do użytku szkoły i nauczyciela. Wydział Powiatowy rozpisał konkurs na posadę nauczyciela tej szkoły. Miejscowe władze zaangażowały do nauczania Sylwestra Wolińskiego. Wkrótce okazało się, że to człowiek konfliktowy i nie znalazł uznania ani w miejscowym środowisku, ani u władz miasteczka.

      W listopadzie 1870 roku Rada Gminna powołała na nauczyciela w nowo utworzonej szkole trywialnej Adama Kusionowicza. Zyskał on aprobatę dzieci, rodziców i władz Czarnego Dunajca.

      W roku 1873 działa już w Czarnym Dunajcu Rada Szkolna Miejscowa. 24 listopada tego roku wniosła podanie do RSO o dodatkowego nauczyciela dla miejscowej szkoły ludowej.
• • 1860

  • • Pożar

      Po pożarze, który miał miejsce w 1859 roku, szkoła w Czarnym Dunajcu przez roku była nieczynna z powodu braku odpowiedniego budynku. W końcu został wynajęty lokal (całe piętro) w kamienicy należącej do Samuela Glücksmana pod numerem 105. Uzgodniono dzierżawę na rok, a czynsz pokrywano z dochodów z propinacji gminnej. Dwa największe pokoje przeznaczono na sale szkolne. Znajdowało się tu również mieszkanie dla nauczyciela. Dla nowej szkoły złożono zamówienia na meble u stolarzy w miasteczku. By nie opóźniać rozpoczęcia nauki z powodu braków w wyposażeniu, część mebli wypożyczono.

      W roku 1860 szkoła miała charakter koedukacyjny. Liczba uczniów i uczennic objętych obowiązkiem szkolnym była znaczna. W Czarnym Dunajcu w tymże roku zobowiązanych do nauki szkolnej było 189 osób.

      Naukę organizowano początkowo w okresie jesiennym, zimowym i wczesną wiosną. Zaczynała się w drugiej połowie października lub listopada i trwała do końca kwietnia. Frekwencja młodzieży wiejskiej w szkołach w okresie żniw i innych prac polowych spadała niemal do zera. Starano się przeciwdziałać tym groźnym zjawiskom przez dostosowywanie terminów ferii i wakacji do prac gospodarczych.

      W szkole oprócz religii uczono czytania, pisania oraz rachunków po polsku oraz początków języka niemieckiego. Nauki religii udzielali wikariusze parafialni. Zachowały się fragmentaryczne informacje o stanie budynku szkolnego z tamtego okresu. Z listu plebana czarnodunajeckiego ks. Karola Czekajskiego skierowanego w 1827 roku do Urzędu Cyrkularnego, wynika, że sala szkolna wraz z mieszkaniem nauczyciela – organisty znajdowała się w zbutwiałej organistówce. Budynek był w tak złym stanie, że groził zawaleniem i wymagał natychmiastowego remontu.

• • 1837
  • • 

      Szkoła trywialna

      W roku 1837 szkoła w Czarnym Dunajcu uzyskała status szkoły trywialnej. Niestety w roku 1843 przywrócono szkoły parafialne. Nie miały one w pełni praw państwowych (tzw. prawa publiczności) i były traktowane przez władze oświatowe jako szkoły prywatne. Wysokość pensji nauczyciela nie była stała i raczej zależała od stanu finansowego parafii. W szkołach uczyli przeważnie nauczyciele – organiści. W Czarnym Dunajcu byli nimi:

      • Józef Stohandel (1826 – 1833),
      • Wojciech Fąfrowicz (1834 – 1836),
      • Antoni Klimonda (1837 – 1845),
      • a przez rok ponownie Józef Stohandel.

      Najdłużej, bo w sumie 35 lat pracował jako nauczyciel – organista Antoni Klimonda.

      W roku 1851 szkoła miała siedzibę w wynajętym budynku i składała się z trzech sal. Dwa pokoje przeznaczono do nauki, natomiast w trzecim zrobiono podręczny magazyn.

      Do szkoły parafialnej w Czarnym Dunajcu uczęszczały dzieci miejscowe oraz z trzech okolicznych wsi – Wróblówki, Podczerwonego i Cichego.
• • 5 września 1789

  • • Początki

      Patent z roku 1787 zobowiązywał do budowy i utrzymania szkół gminę, dziedzica i proboszcza. Wójtowie i przysiężni wsi wchodzących w skład nowotarskich dóbr kameralnych zebrani w Nowym Targu 5 września 1789 roku uchwalili założyć szkoły we wsiach: Szaflary, Białka, Czarny Dunajec i Klikuszowa. Wszyscy zobowiązali się do rocznej daniny pieniężnej w wysokości 109 zł 30 gr.

      Słaby rozwój gospodarczy Galicji nie pozostawał bez wpływu na stan oświaty i szkolnictwa we wsiach i małych miasteczkach. W roku 1812 oświatowe władze austriackie zawiesiły w zasadzie realizację obowiązku szkolnego, a w roku 1815 przekazały opiekę nad oświatą ludową konsystorzom biskupim. Pod ich opieką pozostawała ona do roku 1869. W Czarnym Dunajcu i okolicznych wsiach były trzy szkoły.

      Szkoła parafialna w Czarnym Dunajcu została założona w roku 1750. Działała z przerwami, jednak od roku 1808 jest już wykazywana systematycznie w Schematyzmach diecezji tarnowskiej.